Historia Gminy Izbica Kujawska

W XI w. Izbica znalazła się w rękach, mającego wówczas duże znaczenie, rodu Awdańców. Dzięki korzystnemu położeniu wyróżniała się spośród innych miejscowości na tym obszarze. W owym czasie jedynym ośrodkiem w regionie był gród włocławski, inne bądź to powstawały później, bądź też miały drugorzędne znaczenie. Z biegiem czasu większe znaczenie uzyskuje Brześć. Z innych miast regionu, Kowal występuje jako kasztelania od XIV w., a Przedecz nabiera znaczenia po 1331 roku, kiedy to krzyżacy wybudowali tam gród nad jeziorem, nazywając go Moosburgiem. I właśnie to z Przedczem łączyły Izbicę bliższe stosunki. Podlegała ona najpierw tamtejszej kasztelanii, a później powiatowi. Ten ostatni należał z kolei do województwa brzesko-kujawskiego. Sieć osadnicza, która ukształtowała się do XVI w. przetrwała w ogólnych zarysach do dziś. Dzięki materiałom źródłowym z XVI w. wiemy, iż większość miejscowości należących obecnie do gminy Izbica Kujawska już w owym czasie istniała.

Wieki XV i XVI były bardzo pomyślne dla Izbicy. Ówcześni właściciele Izbicy bardzo starali się rozwinąć miasteczko. Powoli rozwijał się przemysł. Postęp wpływał korzystnie na mieszkańców Izbicy. Mimo to pojawiały się jednak konflikty interesów, zwłaszcza między Kościołem a społeczeństwem świeckim. Chodziło zarówno o zobowiązania ludności wobec kościoła (głównie dziesięcina) jak i o częstą demoralizację i brak kwalifikacji zawodowych zastępców proboszcza, który przebywał najczęściej na kanonii we Włocławku. Budziło to protesty ze strony szlachty jak i nawet części samego kleru.

W 1735 roku miasto niemalże całkowicie spłonęło. Dzięki dobrej koniunkturze w gospodarce udało się uzyskać w 1754r. od króla Augusta III przywilej lokacyjny dla Nowej Izbicy. Stało się to możliwe dzięki staraniom kolejnego dziedzica – Jana Skarbka. Od tego okresu miasteczko znów zaczęło się rozwijać.

Pod koniec XVIII w. samorząd miejskiego składał się z rady miejskiej, do której wchodziło 5 osób (włączając burmistrza i pisarza), dodatkowo było 2 ławników. Na mocy nowego podziału administracyjnego guberni kaliskiej z 1867 r. powiat kolski składał się z 14 gmin wiejskich i 9 miast, spośród których 7 zamieniono na osady, w tym Izbicę. Była to degradacja Izbicy i jedna z form represji popowstaniowych. Mimo tego następował dalszy wzrost liczby ludności miasteczka. Gdy w 1827r. w 133 domach mieszkało 1370 osób, to w r. 1861 już 2127 (135 domów), a w 1880 w 171 domach 3067 osób. Spośród mieszkańców było 1567 katolików, 1413 Żydów, 86 ewangelików i 1 prawosławny. Wskutek zmian administracyjnych przeprowadzonych przez rosyjski aparat władzy Izbica stała się siedzibą sądu gminnego. W 1819 r. nowym dziedzicem Izbicy został generał Augustyn Słubicki herbu Prus. Był on oficerem napoleońskim i jednym z prekursorów pracy organicznej w Królestwie Polskim. Aby rozwinąć Izbicę do miasteczka sprowadził 88 sukienników i 5 postrzygaczy niemieckich, niestety większość z nich po powstaniu listopadowym opuściła te strony.

Po zakończeniu wojny władzę w gminie na podstawie dekretów Naczelnika Państwa, Józefa Piłsudskiego z 1918 r. i 1919r. sprawował samorząd z Radą Gminną, która była najważniejszym organem. Funkcję wykonawczą pełnił Zarząd Gminny, w skład którego wchodzili wójt i ławnicy. 20 lecie międzywojenne nie przyniosło znacznego wzrostu gospodarczego. Istotną rolę pełniły dwie szkoły – katolicka i luterańska. W miasteczku działał także teatr amatorski, który był prowadzony przez Bronisława Krzyżanowskiego, artystę i malarza.

Nad Izbicą pierwsze samoloty pojawiły się 3 września 1939 r., które zrzuciły bomby. Niemcy wkroczyli do Izbicy 13 września, którzy szybko przystąpili do obsadzania urzędów swoim personelem. Usunięto wójta Zielińskiego , a jego miejsce zajął Edmund Liedtke, wcześniej sołtys Pasieki. Mieszkańców miasteczka próbowano zastraszyć, w razie niesubordynacji często wymierzano najwyższą karę. Polacy i Żydzi zostali pozbawieni mienia, często nie wolno im było wykonywać swoich zawodów. Aresztowano nauczycieli i kupców zsyłając ich do obozów koncentracyjnych w Dachau i Buchenwaldzie. Aresztowano także wszystkich księży katolickich, których w większości spotkał ten sam los. Na początku 1940 r. polskie nazwy zostały zastąpione niemieckimi. Represje dotknęły najbardziej Żydów. Zamknięto Bóżnicę, zmuszano mieszkańców miasta do noszenia żółtych gwiazd na ubraniach. 21 stycznia 1945 r. do Izbicy wkroczyły wojska radzieckie. W wyniku wojny liczba ludności miasteczka spadła o połowę, Żydzi zostali wymordowani. Tuż po zakończeniu wojny ważne stało się ustalenia przynależności administracyjnej Izbicy. Miasteczko ponownie znalazło się w powiecie kolskim w województwie poznańskim. Została utworzona gmina wiejska Izbica Kujawska, która dzieliła się na 34 gromady. W obrębie gminy istniała także gromada Izbica Kujawska. W wyniku uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej z 5 października 1954 r. zlikwidowano gminę, a na jej miejscu utworzono 6 gromad, m.in gromadę Izbica osada (składała się z Izbicy, Zagrodnicy i Zagrodnicy Kolonia). W 1958 r. miasteczko uzyskało status osiedla, a w 1973 r. po ponad stu latach przywrócono Izbicy prawa miejskie. W wyniku bardzo poważnej reformy administracyjnej z 1975 r., w wyniku której utworzono 49 województw, Izbica znalazła się w obrębie województwa włocławskiego. Z dniem 1 stycznia 1999 r. wszedł w życie nowy podział administracyjny. Utworzono 16 województw. Gmina Izbica znalazła się w powiecie włocławskim, w województwie kujawsko – pomorskim.